رویکرد هنجارمحور به ترجمه تابوهای کلامی در "ناطور دشت"

اکراه جوامع و فرهنگ های مختلف بویژه جوامع سنتی تر همچون ایران به طرح موضوعات نامتعارفی چون دشواژه ها و بررسی آنها در حوزه های علمی همواره این بخش از زبان عمدتا عامیانه را در لفافه قرار داده است. با وجود پژوهش هایی در این زمینه در سالیان اخیر همچنان ابهامات و زوایای بکری از برگردان دشواژه ها به فارسی جلب توجه میکند. نظر به اهمیت تابوهای کلامی بعنوان بخشی انکارناپذیر از زبان و دشواریهای پیش روی مترجمان در مواجهه با آن میتوان به جایگاه تحقیق حاضر پی برد. ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش ها و فرضیه ها: زیرساخت نظری تحقیق حاضر بر پایه نظریه نرم های" توری" استوار شده است. به اعتقاد توری، ترجمه بعنوان محصول زبان مقصد همواره تابع قوانین و هنجارهای حاکم بر جامعه خود میباشد. توری بطور آشکارا نقش متن و به تبع آن جامعه مبدا را در محصول ترجمه بسیار ناچیز و در مواردی خارج از بحث میداند. بر همین اساس در این تحقیق سوالات زیر مطرح شده است: 1- رویکرد سه مترجم فارسی "ناطور دشت" که در دو برهه زمانی پیش و پس از انقلاب اقدام به ترجمه این اثر نموده اند در برخورد با دشواژه های انگلیسی چه بوده است؟ 2- چه اشتراکاتی بین دستاوردهای این پژوهش و موارد مشابه غیر فارسی زبان وجود دارد؟ روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه ی مورد تحقیق، نمونه گیری و روش های نمونه گیری، ابزار اندازه گیری، نحوه ی اجرای آن، شیوه گرد آوری و تجزیه و تحلیل داده ها: تحقیق حاضر بعنوان یک مطالعه موردی از پیکره ای 1672 کلمه ای شامل متن مبدا (214 صفحه) و متون برگردان فارسی آن (1458 صفحه) تشکیل شده است. شیوه گزینش دشواژه ها دستی و غیر-الکترونیکی بوده که پس از انتخاب به ترتیب با متن مبدا و سپس با یکدیگر مقایسه شده اند. در مرحله بعد کلیه تابوهای منتخب بر اساس دسته بندی "زابرگا" از "استراتژی های ترجمه زبان غیر استاندارد" به سه گروه "تلطیف شده"، "جبران شده" و "مستقیما منتقل شده" تقسیم شدند. در بخش اول، دسته بندی مذکور در مقایسه با متن مبدا صورت پذیرفته و در بخش دوم در مقایسه ترجمه پیش از انقلاب اثر (احمد کریمی،1345) و سه ترجمه پس از انقلاب آن (احمد کریمی، 1389؛ محمد نجفی،1377؛ زهرا ذوالقدر،1389). آمار و ارقام حاصله در جداول جداگانه مورد تحلیل و بررسی دقیق تر قرار گرفته و نتایج حاصل از آن در پایان هر بخش ارایه شده است. ت. یافته های تحقیق نتایج کمی تحقیق نشان داد گرچه ترجمه کریمی با فاصله زمانی بیش از سه دهه پیش از دو ترجمه دیگر انجام پذیرفته، میزان دشواژه ها در تمامی متون مقصد تقریبا به یک میزان کاسته شده است. در ارتباط با استراتژی های مورد استفاده مترجمان نیز نتایج مشابهی بدست آمد بدین ترتیب که در انتقال تابوهای کلامی به فارسی به ترتیب بیشترین استراتژی تلطیف سازی، انتقال مستقیم، و جبران سازی بوده است. این یافته ها کم و بیش مشابه نتایجی است که در ترجمه "دشواژه ها" به زبانهای دیگر بدست آمده. در ترجمه به زبان های سویدی و آلمانی نیز محققان کاهش چشمگیر دشواژه ها در متن مقصد را گزارش میدهند. نتایج کیفی تحقیق حاکی از تغییر قابل توجهی از تابوهای جنسی چه در ترجمه پیش از انقلاب کریمی و چه در نسخه ویرایش شده او در دوران اخیر و همچنین در دو ترجمه نجفی و ذوالقدر بود. این کاهش میتواند ناشی از حساسیت های فرهنگی جامعه سنتی ایران به مسایل و تابوهای جنسی باشد که فارغ از جریانات اجتماعی-سیاسی-فرهنگی حاکم بر جامعه سبب نوعی اکراه و خودداری از استفاده از این قبیل الفاظ در متون ترجمه شده است. برخورد متفاوت هر سه مترجم با دشواژه ها در نسخه های پس از انقلاب نشانگر درک و برداشت ناهمگون مترجمان و در نگاه کلی تر جامعه ایرانی از واژه های ممنوعه و بار معنایی آنها دارد، و یا ناشی از برخورد چندگانه مراجع ذیصلاح ممیزی در مقابله با این قبیل ادبیات. بهر ترتیب عدم وجود معیاری دقیق پیش روی مترجمان ایرانی در مواجهه با تابوها از نکات غیرقابل انکار است. پدیده ای که نشان دهنده مشکلات و دشواری های ترجمه این نوع ادبیات در ایران میباشد و مانعی بزرگ بر سر راه مترجمانی که سودای وفاداری تام به نویسنده اثر را در سر دارند. ث. نتیجه گیری تحقیق: نتایج حاصله از تحقیق فوق بار دیگر با به چالش کشیدن نظریه نرم های توری به طرح این سوال میپردازد که اصولا مترجم تا چه میزان مجاز به نادیده گرفتن هنجارها و ارزش های فرهنگ مبدا میباشد و چنانچه ترجمه محصولی است صرفا متعلق به جامعه مقصد تا کجا به مترجم مجال عدول از ارزش ها و باورهای شکل دهنده متن اصلی را میدهد؟ بررسی ترجمه تابوهای کلامی در دو برهه زمانی متفاوت و همچنین تحقیقات مشابه در زبانهای دیگر که تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه ایرانی را نیز تجربه نکرده اند صحه ای است بر طبیعت ترجمه بعنوان پدیده ای "خیانت پیشه" که در کنار ظاهر فریبنده ای که در برابر انتقال میان-فرهنگی از خود به نمایش میگذارد به دلایلی که مورد بحث قرار گرفت قادر و یا مجاز به انتقال دقیق متن مبدا نیست.